Thuốc gây cảm quang. Methoxsalen (hoặc 8-méthoxypsoralène) làm tăng sự nhạy cảm của da đối với tác động của tia cực tím của ánh nắng mặt trời hoặc nhân tạo. Phổ tác động của tia cực tím là từ 320 đến 380 nm, hiệu lực tối đa thu được với 365nm.
Dược động học của Methoxsalen
Dạng viên: Dùng méthoxsalène đường uống sẽ gây cảm quang ở da tối đa trong thời gian giữa 2 đến 4 giờ và hết tác dụng sau 6 đến 8 giờ. 90% sản phẩm được đào thải trong 12 giờ, qua nước tiểu, dưới dạng dẫn xuất hydroxyl hóa hoặc glycuronic liên hợp. Ðộng học của thuốc thay đổi nhiều tùy theo cá nhân.
Chỉ định khi dùng Methoxsalen
Trong quang hóa trị liệu: vẩy nến, bạch biến, nấm da dạng sùi, u lympho bào T ở ngoài da, liken phẳng, trụi tóc, bệnh da do ánh sáng, bệnh tế bào bón ở da (mastocytose cutanée), viêm teo da. Dung dịch 0,75% (tác dụng mạnh) chỉ được kê toa sau khi đã sử dụng trước đó dung dịch 0,1% (tác dụng yếu).
Cách dùng Methoxsalen
Viên nén: Bệnh nhân: - cho đến 30 kg: 1 viên/buổi điều trị - 31 đến 50 kg: 2 viên/buổi điều trị - 51 đến 65 kg: 3 viên/buổi điều trị - 66 đến 80 kg: 4 viên/buổi điều trị - 81 đến 90 kg: 5 viên/buổi điều trị - trên 90 kg: 6 viên/buổi điều trị: 2 đến 3 giờ sau khi uống thuốc, cho bệnh nhân phơi nắng hoặc chiếu xạ UVA. - Phơi nắng (thường được khuyến cáo trong điều trị bệnh bạch biến): phải tăng từ từ, đầu tiên là từ 10 đến 15 phút, tăng dần đến 30 phút, thậm chí đến 1 giờ. Chú ý: các phản ứng phát ban thường được quan sát sau khi phơi nắng khoảng 48 giờ. Do đó nếu cần tăng thời gian phơi nắng thì nên tăng mỗi 2 ngày để có thể ghi nhận các phản ứng phụ này nếu có xảy ra. - Chiếu xạ UVA (quang hóa liệu pháp, liệu pháp PUVA): cần có những trang thiết bị đặc biệt với các đèn phát tia cực tím sóng A (UVA) từ 320 đến 380 nm, với đỉnh là 365 nm, và trong thực tế không phát ra tia cực tím sóng B (UVB). Thể thức điều trị (thời gian, khoảng cách giữa các buổi điều trị) tùy thuộc vào cường độ của đèn và đặc tính của da (màu da, mức độ nhạy cảm của da đối với ánh nắng mặt trời). Thời gian chiếu xạ cũng có thể được xác định bằng liều nhiễm độc ánh sáng tối thiểu (DPM). Tần số các buổi chiếu là 2-4 lần mỗi tuần, tùy theo từng chỉ định. Thời gian chiếu xạ được xác định tùy theo đặc tính của da hay kết quả DPM và tăng lên trong từng buổi tùy theo mức độ dung nạp của bệnh nhân và tiến triển của bệnh. Không được chiếu quá liều tối đa UVA cho mỗi buổi chiếu xạ, liều này thay đổi từ 10 joule/cm2 đối với nhóm da loại I cho đến 20 joule/cm2 đối với nhóm da loại VI. Thông thường, để điều trị bệnh vẩy nến phải cần đến khoảng 15 đến 25 buổi chiếu xạ. Ðối với bệnh nấm da dạng sùi cần phải có số buổi chiếu xạ nhiều hơn. Ðiều trị duy trì (từ 1 lần/tuần đến 1 lần/tháng) với liều bằng với liều của buổi điều trị cuối cùng. Có thể thay đổi thể thức điều trị với các bệnh nhân đáp ứng kém với phương pháp điều trị cổ điển. Thể thức điều trị này có thể được điều chỉnh tùy theo mức độ chuyển hóa thuốc của từng bệnh nhân. Dung dịch bôi ngoài da: Lưu ý: Chỉ dùng đến dung dịch Methoxsalen có tác động mạnh 0,75% sau khi đã sử dụng trước đó dung dịch có tác động yếu 0,1%. Ðiều trị bằng cách bôi tại chỗ dung dịch Methoxsalen chỉ dành cho các sang thương khu trú và có giới hạn rõ, với điều kiện là dễ dàng bảo vệ tránh ăn nắng thêm sau khi đã phơi nắng hay chiếu xạ. Luôn luôn bắt đầu bằng dung dịch có tác động yếu 0,1% (nếu cần có thể pha loãng hơn nữa thành 1/2 hoặc 1/3 bằng dung dịch cồn 60 độ ). Cần thật thận trọng khi điều trị để tránh mọi nguy cơ gây phỏng có thể xảy ra. Chấm thuốc bằng một que gòn và thoa bên trong của mảng sang thương, không thoa thuốc đến sát bờ của mảng để tránh tăng sắc tố chu biên. - Phơi nắng: Phơi nắng vào cuối buổi chiều. Do nguy cơ bị phát ban chỉ xảy ra sau 48 giờ nên lúc đầu, các buổi phơi nắng phải cách nhau 48 giờ. Thời gian phơi nắng phải được tuân thủ nghiêm ngặt và tăng thật từ từ: - tuần lễ đầu: 1/4 phút, - tuần thứ nhì: nửa phút, - tuần thứ ba: 1 phút, - tuần thứ tư: 1,5 đến 2 phút. Chỉ tăng thời gian phơi nắng nếu không đỏ da nhiều 48 giờ sau buổi phơi cuối. Trường hợp bệnh nhân dung nạp tốt (da rất sậm màu), có thể chuyển sang dung dịch 0,75% sau 3 đến 4 tuần và bắt đầu lại bằng thời gian 1/4 phút. Thời gian phơi cũng phải được tăng từ từ. - Chiếu xạ UVA (liệu pháp PUVA): Chiếu UVA 1 giờ sau khi bôi thuốc, phải được tăng từ từ với liều từ 0,25 đến 0,50 joule/cm2 trong buổi chiếu đầu tiên. Giữa hai buổi chiếu, có thể tăng tối đa là 0,25 joule/cm2 . Trường hợp bị phát ban nặng hoặc bị ngứa, phải gián đoạn điều trị một thời gian và sau đó bắt đầu lại với liều tối đa không quá phân nửa của liều trước đó. - Liệu pháp PUVA phối hợp với ngâm tắm trong nước có pha Methoxsalen: Bồn ngâm được chuẩn bị bằng cách pha loãng 1 lọ dung dịch Methoxsalen 0,75% trong 80 đến 100 lít nước để đạt nồng độ từ 1,8 đến 2,2mg Methoxsalen/lít (ứng với 2 lọ trong 1 bồn tắm người lớn 150 đến 160 lít). Ngâm bệnh nhân trong vòng 15 phút, sau đó cho chiếu xạ ngay sau khi làm khô (không chà xát mà chỉ dùng gạc thấm). Liều UVA được khuyến cáo trong liệu pháp này thì thấp. Trong buổi chiếu xạ đầu tiên, dùng liều 0,20 joule/cm2 , sau đó tăng chậm từ 0,02 đến 0,05 joule/cm2 trong mỗi buổi và đạt đến tối đa là 1 joule/cm2 . Sau mỗi buổi chiếu xạ (mặt trời hoặc UVA): rửa thật sạch vùng da điều trị và tránh không để tiếp xúc thêm nữa với ánh nắng mặt trời trong vòng ít nhất 24 giờ, bằng cách mặc quần áo, mang găng, quấn khăn choàng, vv và đối với những phần da không thể che chở được, phải bôi một lớp kem chống nắng toàn phần.
Thận trọng khi dùng Methoxsalen
Không bao giờ được sử dụng Methoxsalen như là mỹ phẩm, đặc biệt là để làm cho màu da trở nên rám nắng, vì có nguy cơ gây phỏng. THẬN TRỌNG LÚC DÙNG - Phơi nắng sau khi uống hoặc bôi Methoxsalen ngoài da sẽ có nguy cơ cao gây phỏng. - Nên tôn trọng nghiêm ngặt việc tăng từ từ thời gian chiếu tia cực tím (mặt trời hoặc dùng đèn) và sau mỗi đợt chiếu, tránh phơi nắng thêm bằng cách che kín da và bôi kem chống nắng toàn phần lên những chỗ da hở, nhằm mục đích tránh nguy cơ gây phỏng (đặc biệt là trong trường hợp dùng đường bôi ngoài da). - Nên đeo kính đen sậm có hiệu lực chống tia cực tím trong thời gian chiếu tia cực tím sóng A (UVA), kéo dài 8 đến 10 giờ sau đó, đôi khi đến 24 giờ. - Ở phụ nữ trẻ, nên chọn các biện pháp ngừa thai khác hơn là viên uống trong thời gian điều trị. - Nên lưu ý các nguy cơ tiềm tàng về lâu về dài của quang hóa liệu pháp và do đó cần phải theo dõi bệnh nhân thật sát : lão hóa da, biến đổi sắc tố, có thể gây ung thư biểu mô tế bào gai, đục thủy tinh thể. LÚC CÓ THAI Ở động vật, Methoxsalen không gây quái thai. Ở người, các số liệu lâm sàng trên các nhóm nhỏ không cho thấy tác dụng gây dị dạng chuyên biệt. Tuy nhiên, các số liệu này không đầy đủ, do đó nên tránh điều trị trong thời kỳ mang thai.
Chống chỉ định với Methoxsalen
Dùng Methoxsalen: Viên nén: - Cao huyết áp, suy tim. - Suy gan và suy thận. Viên nén và dung dịch dùng ngoài da: - Sử dụng như mỹ phẩm để làm da rám nắng. - Các bệnh da bị nặng hơn khi ra nắng (lupus ban đỏ, rối loạn chuyển hóa porphyrine). Dùng liệu pháp PUVA (phối hợp điều trị bằng psoralène và tia cực tím sóng A): - Ðục thủy tinh thể. - Tiền sử bị ung thư da. - Trước đó đã điều trị bằng các tác nhân có chứa arsen hay chiếu tia bức xạ gây ion hóa. - Trẻ em.
Tương tác thuốc của Methoxsalen
Tránh dùng đồng thời với các thuốc có thể có đặc tính gây cảm quang (sulfamide, phenothiazine, tetracyclines).
Tác dụng phụ của Methoxsalen
Viên nén và dung dịch bôi ngoài da: - Các trường hợp phỏng nặng đã được ghi nhận. - Tác dụng có liên quan đến quá liều của tia cực tím sóng A: ngứa, ban đỏ xảy ra sau khi dùng liệu pháp PUVA, dị ứng với ánh sáng, hiện tượng Koebner, bệnh ngoài da dạng pemphigus có bọng nước, lupus ban đỏ. Viên nén: Tác dụng đặc trưng của Methoxsalen: đau dạ dày, khó chịu ở bụng, buồn nôn (có thể tránh bằng cách uống thuốc với thức ăn, hoặc tốt nhất là uống thuốc với sữa).
